ΕΝΣΥΝΕΙΔΗΤΟΤΑ (MINDFULNESS) ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ

Όταν ένα παιδί χρωματίζει μια ζωγραφιά επιλέγοντας προσεκτικά τα χρώματα που θα χρησιμοποιήσει, γεμίζει τα σχήματα με χρώμα χωρίς να αφήνει λευκά σημεία και προσέχει να μη βγαίνει έξω από τις γραμμές, τότε θα λέγαμε ότι το παιδί χρωματίζει με ενσυνειδητότητα. Η προσοχή του εστιάζεται στο ποιο χρώμα θα χρησιμοποιηθεί και πώς, χωρίς σκέψεις για τα γεγονότα που προηγήθηκαν της ζωγραφιάς ή τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν. Πράττει εξ’ ολοκλήρου στο παρόν.

Η ενσυνειδητότητα ή αλλιώς mindfulness μπορεί να συνοδεύει οποιαδήποτε δραστηριότητα καταπιανόμαστε και είναι μια δεξιότητα που μπορεί και αξίζει να διδακτεί και να καλλιεργηθεί στα παιδιά τόσο στο σχολείο, όσο και στο σπίτι. Το παιδί που έχει ενσυνειδητότητα στις πράξεις του και καταφέρνει να εστιάσει την προσοχή του στο παρόν:

- αυτόματα συμμετέχει με το μέγιστο των δικών του δυνατοτήτων στη δραστηριότητα που επιλέγει και γίνεται αποδοτικότερο

- αυξάνει τη φυσική του κλιση να χαίρεται τον κόσμο

- μετριάζει τα έντονα αρνητικά του συναισθήματα

Οπότε, ας μη θεωρηθεί μια αχρείαστα περίπλοκη δεξιότητα ή ένα εκπαιδευτικό trend με φαντεζί ονομασία. Αποτελεί απλά μια κατάσταση που όταν κάποιος καταφέρει να βρεθεί, τότε μπορεί να γίνει πιο αποδοτικός και κυρίως να νιώθει πιο ικανοποιημένος και χαρούμενος.

Εντάσσοντας διάφορες πρακτικές ενσυναίσθησης στη ρουτίνα της τάξης δημιουργούμε μια ήρεμη και ευχάριστη ατμόσφαιρα και οπλίζουμε τα παιδιά με ένα δια βίου χρήσιμο εργαλείο. Προτού, λοιπόν, υψώσουμε τη φωνή με απόγνωση λέγοντας «Συγκεντρώσου!» ή «Αν άκουγες θα ήξερες τι να κάνεις!» αξίζει να προσπαθήσουμε με συνέπεια, για λίγο κάθε μέρα και σε βάθος χρόνου να εξηγήσουμε και να διδάξουμε τι σημαίνει «είμαι παρόν/ούσα και προσεκτικός/ή».

Για τη διδασκαλία της δεξιότητας αυτής υπάρχουν πολλές πρακτικές αναπνοής και κίνησης, καθώς και πολλά σχετικά παραμύθια και ιστορίες. Παρόλα αυτά, εδώ επέλεξα δραστηριότητες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην αρχή της σχολικής μέρας, μετά από διάλειμμα ή προς το τέλος της μέρας για αποφόρτιση. Κάποιες δραστηριότητες μπορούν να γίνουν πριν από εργασία γραπτού λόγου, αφού επιπρόσθετα θα βοηθήσουν τα παιδιά να παρουσιάσουν περισσότερες λεπτομέρειες με ερεθίσματα που προσέλαβαν με τις πέντε τους αισθήσεις.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΚΟΗΣ

o Παρουσιάζονται στα παιδιά που κάθονται στη θέση τους ή σε κύκλο διάφορα όργανα που μπορούν να δημιουργήσουν ήχο που διαρκεί μετά από χτύπημα, όπως κουδούνι, ξυλόφωνο ή μεταλλόφωνο.

o Επιλέγουμε ένα από αυτά και ζητούμε από τα παιδιά να συγκεντρωθούν αμίλητα για να ακούσουν μόνο τον ήχο του οργάνου ανεξάρτητα από τους υπόλοιπους θορύβους που ακούγονται τριγύρω.

o Αφού γίνουν μερικές επαναλήψεις, τους ζητούμε να είναι προσεχτικά ώστε να ακούσουν τον ήχο και να σηκώσουν το χέρι μόλις ο ήχος αποδυναμωθεί εντελώς. (Σημειώνεται από πριν ότι το κάθε παιδί θα σηκώσει το χέρι διαφορετική στιγμή αφού δεν ακούμε όλοι με τον ίδιο τρόπο).

o Όταν όλοι σηκώσουν το χέρι ζητείται να αναφέρουν άλλους θορύβους που ακούγονται στο περιβάλλον που βρίσκονται. Στη συνέχεια, με καθοδήγηση και εστιάζοντας σ’ ένα ήχο κάθε φορά ζητούμε να συγκεντρωθούν αμίλητοι για λίγα δευτερόλεπτα στους διάφορους ήχους. («Ακούστε το κελαήδημα των πουλιών», «Τώρα ακούτε μόνο τις ομιλίες από τη διπλανή τάξη», «Ακούστε τον ήχο από τα αυτοκίνητα που περνούν στον δρόμο» κλπ)

o Μετατοπίζοντας τη συγκέντρωση από τον έναν ήχο στον άλλο μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι έχουμε την ικανότητα να μπορούμε να μετατοπίζουμε τη συγκέντρωσή μας εύκολα και γρήγορα σε αυτό που επιλέγουμε.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΦΗΣ

o Σε αυτή την άσκηση θα χρειαστούμε τρεις διαφορετικές επιφάνειες για να καθίσουν τα παιδιά. Επιλέγουμε ό,τι υπάρχει διαθέσιμο. Μια επιλογή θα ήταν να καθίσουν αρχικά στην καρέκλα τους, στη συνέχεια στο πάτωμα και τέλος σ’ ένα μαξιλαράκι.

o Τα παιδιά κλείνουν τα μάτια και συγκεντρώνονται για μερικά δευτερόλεπτα στην αίσθηση του αντικειμένου στο σώμα τους. Ενθαρρύνουμε να νιώσουν την πίεση του αντικειμένου στο σώμα τους και προτού καθίσουν στην επόμενη επιφάνεια συζητούμε τη διαφορετική αίσθηση που έχει το κάθε αντικείμενο στο σώμα τους.

o Η δραστηριότητα μπορεί να μεταφερθεί και έξω από την τάξη όταν ο καιρός το επιτρέπει, όπου εκτός από την επιφάνεια που κάθονται μπορούν να νιώσουν στο σώμα τους τον αέρα ή τον ήλιο.

o Τα παιδιά κλέινουν τα μάτια και αγγίζουν διάφορα αντικείμενα που έχουμε επιλέξει. Τα αντικείμενα είναι καλό να έχουν διαφορετικό σχήμα, μέγεθος και αίσθηση. Στρογγυλές μαλακές μπάλες δουλεύουν εξαιρετικά. Ρωτούμε καθε φορά ποια είναι η αίσθηση του αντικειμένου και στη συνέχεια τι θυμούνται από το κάθε αντικείμενο που άγγιξαν (γωνιές, μέγεθος, αφή) .

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΑΥΛΗ

o Τα παιδιά κάθονται άνετα σ’ ένα χώρο της αυλής του σχολείου και παρατηρούν αθόρυβα για μερικά λεπτά τα σύννεφα στον ουρανό. Παρατηρούν πώς τα σύννεφα μετακινούνται και αλλάζουν σχήμα. Εισάγουμε έτσι την ιδέα ότι το μυαλό μας είναι όπως ο ουρανός που είναι σταθερός. Οι σκέψεις μας μοιάζουν με σύννεφα που περνούν και αλλάζουν μορφή από μόνα τους.

o Ανακοινώνουμε στα παιδιά ότι θα κάνουμε αθόρυβα μια βόλτα στην αυλή του σχολείου για να εξερευνήσουμε και να ανακαλύψουμε 10 πράγματα τα οποία δεν είχαμε παρατηρήσει προηγουμένως στην αυλή.

o Επιλέγουμε ένα χώρο στην αυλή του σχολείου όπου μπορούν τα παιδιά να καθίσουν. Έπειτα, ζητούμε να κλείσουν τα μάτια και να ακούσουν όσους πιο πολλούς ήχους μπορούν.

o Στη συνέχεια, αφού συζητήσουμε τους ήχους που ακούγονται τα παιδιά κλείνουν ξανά τα μάτια και τους ζητούμε να μεταφέρουν τη συγκέντρωσή τους από τον ένα ήχο στον άλλο. Περιμένουμε μερικά δευτερόλεπτα πριν προχωρήσουμε από τη μια οδηγία στην άλλη.

o Τα παιδιά μπορούν να μελετήσουν ένα φυτό που υπάρχει στην αυλή του σχολείου με μεγάλη λεπτομέρεια. Μπορούν να μελετήσουν το χρώμα, το σχήμα των φύλλων ή των πετάλων, τη μυρωδιά κλπ. Έτσι, αυτόματα κατευθύνεται το μυαλό στην ενσυνειδητότητα.

o Μπορούμε, τέλος, να ζητήσουμε απο τα παιδιά μελετώντας ένα φυτό του σχολείου να γράψουν όσες πιο πολλές περιγραφικές λέξεις ή φράσεις μπορούν να σκεφτούν.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΟΡΑΣΗΣ

o Γυρίζουμε μια υδρόγειο σφαίρα και τυχαία τη σταματάμε με το δάκτυλό μας σ’ ένα σημείο. Αφού σταματήσει η σφαίρα να περιστρέφεται, ονομάζουμε τη χώρα που σταμάτησε και τα παιδιά την παρατηρούν με μεγάλη προσοχή για μερικά δευτερόλεπτα. Έπειτα, μπορούμε να τους ζητήσουμε να ζωγραφίσουν το σχήμα της χώρας για να δουν πόσες λεπτομέρειες μπορούν να θυμηθούν.

o Η άσκηση μπορεί να γίνει και με κάποια φωτογραφία ζητώντας να εστιάσουν σε ένα σημείο της.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ

o Μπορούμε να ζητήσουμε από τα παιδιά για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα να ζωγραφίσουν ό,τι αυτά θέλουν. Εναλλακτικά, μπορούμε να τους ζητήσουμε να ζωγραφίσουν κάτι συγκεκριμένο, όπως ένα σπίτι ή ένα δέντρο. Αφού τελειώσουν τη ζωγραφιά τους ζητούμε να διαλέξουν ένα μέρος της ζωγραφιάς τους και να το ζωγραφίσουν με μεγαλύτερη λεπτομέρεια (ένα φυτό, ένα αντικείμενο, ένα πρόσωπο κλπ).

o Η ζωγραφική είναι πάντα αγαπημένη δραστηριότητα των παιδιών. Ζητώντας τους να ζωγραφίζουν προσεκτικά μια ζωγραφιά χωρίς να αφήνουν κενά ή να βγαίνουν από τις γραμμές αυτόματα μετατρέπουμε τη δραστηριότητα σε δραστηριότητα ενσυνειδητότητας. Υπενθυμίζουμε ότι θα ήταν καλό να σκέφτονται πως ζωγραφίζουν και να ζωγραφίζουν με υπομονή και φροντίδα.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ

o Ζητούμε από τα παιδιά να φανταστούν ότι είναι υπερήρωες. Ζωγραφίζουν τους εαυτούς τους ως υπερήρωες και στη συνέχεια προφορικά ή γραπτά δίνουν περισσότερες πληροφορίες για την υπερδύναμη που έχουν, τα ενδιαφέροντά τους, πώς χρησιμοποιούν την υπερδύναμή τους κλπ.

o Αντίστοιχες εργασίες μπορούν να γίνουν ζητώντας τους να φανταστούν ότι είναι ζώα και να επιλέξουν τι θα είναι και πώς θα ζουν. Έτσι, συγκεντρώνουν τη σκέψη τους σε κάτι που μπορούν να δημιουργήσουν μόνο μέσα από τη φαντασία τους.

Στις δραστηριότητες όπου τα παιδιά θα πρέπει να μεταφέρουν τη συγκέντρωσή τους από το ένα ερέθισμα στο άλλο, θα πρέπει να συμφωνήσουμε από την αρχή ότι θα πρέπει να είναι εντελώς αμίλητα εξηγώντας τους ότι ο στόχος είναι να ενδυναμώσουν τη συγκέντρωσή τους. Είναι μια άσκηση για το μυαλό και σιγά- σιγά θα δυναμώσουν το μυαλό τους για να συγκεντρώνεται περισσότερη ώρα. Στην αρχή, μπορούμε να αφήνουμε τα παιδιά να συγκεντρώνονται στο ερέθισμα μόνο για μερικά δευτερόλεπτα πριν συγκεντρωθούν στο επόμενο και με την πάροδο του χρόνου να αυξάνουμε τη διάρκεια. Αν κάποιο παιδί αφαιρεθεί του εξηγούμε ότι αυτό είναι λογικό να συμβαίνει και ότι μπορεί να συμβεί σε όλους. Μπορούμε μόλις καταλάβουμε ότι χάσαμε τη συγκέντρωση να την επαναφέρουμε πίσω. Μπορούμε να φανταστούμε όταν επαναφέρουμε πίσω τη συγκέντρωσή μας ότι φοράμε ένα φανταστικό καπέλο που μας είχε πέσει.